Ukrayna’nın doğusunda devam eden ve büyük kayıplara yol açan kanlı çatışmalar sonrasında Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy, Donetsk’i tahliye kararı aldıklarını açıkladı. Savaşın cephesini Donetsk ve Luhansk’dan Slovyansk’a kaydıran Rus ordusu, Mariupol’ün ardından güneyde Herson’a yöneldi.
Fakat bu cephelerin içinde Odessa kenti gerek Ukrayna gerek Rusya için büyük önem taşıyan kritik bir şehir.
Geçtiğimiz hafta Ukrayna ile tahıl koridoru konusunda anlaşmaya varan Rusya’nın attığı imza daha kurumadan Odessa limanındaki tahıl silolarına yönelik Rus saldırısı şok etkisi yaratmıştı. Odessa’ya yönelik saldırıyı değerlendiren uzmanlar, saldırının öncü nitelikte olduğunu Rus ordusunun hedefinin er geç zengin liman kenti olacağına inanıyor.
Rusya, geçtiğimiz haftalarda Ukrayna tahılının ülkeden geçişine güvence verdikten bir gün sonra Ukrayna’nın liman kenti Odesa’ya hava saldırısı başlattı. Fotoğraf: AP
Öyle ki Rusya nihai olarak Ukrayna’nın denizle olan bağlantısını keserek lojistik ve ticaret yollarını engellemek niyetinde. Ukrayna cephesinde ise ne pahasına olursa olsun deniz bağlantısının sağlandığı tek liman kentinin korunması oldukça önemli.
RUSYA’NIN YENİ HEDEFİ GÜNEY UKRAYNA
Bugüne kadar Ukrayna’da meydana gelen şehir savaşlarından en az zarar gören kent olan Odessa, savaşın ilk günlerinden bu yana Rus güçlerinin hedefinde. Kırım yarımadasını ele geçiren Rus güçlerinin öncelikli hedefi Donetsk ve Luhansk olsa da Rusya Devlet Başkanı Vladimir V. Putin’in gözleri her daim Odessa’nın üzerindeydi.
Doğu Ukrayna ve Kırım başta olmak üzere Rusya tarihi için oldukça kritik bir öneme sahip olan Odessa kentinin ele geçirilmesi birinci öncelik olsa da yerel direnişin gösterdiği direnç nedeniyle bugüne kadar kent düşmemişti.
Fakat önceki gün Ukrayna Devlet Başkanı Zelenskiy’nin Donetsk’i tahliye kararı aldıklarını açıklaması ve geri çekilme kararı sonrasında Rus güçlerinin kuzeye doğru değil, güneye doğru hareket plânları hazırladığı bilgisi istihbarat raporlarına yansıdı.
Ukrayna askeri istihbarat başkan yardımcısı Vadym Skibitsky’e göre, Rus kuvvetleri Kırım üzerinden çok sayıda askerini güney cephesine kaydırmaya başladı. Batılı yetkililer uzunca bir süredir Rusya’nın ülkenin güneybatı kıyısını ele geçirmek ve Ukrayna’yı bir kara devleti haline getirmekte olduğunu ileri sürüyor.
UKRAYNA’NIN RUSYA ETKİSİNDEKİ BEREKETLİ TOPRAKLARI
Rusya için Odessa’nın önemine işaret ettiğimizde bu sadece stratejik öncelik olarak anlaşılmamalı. Karadeniz’in incisi olan bu liman kenti Donetsk ve Luhansk’da olduğu gibi ağırlıklı Rus nüfusunun yaşadığı bir alan.
Tarihsel olarak 1729 ila 1796 yılları arasında tam 34 yıl Çarlık Rusya’sını yöneten ve 18. yüzyıla damgasını vuran II. Katerina’nın kurduğu bir liman kenti olan Odessa, asırlardır önemli bir ekonomik merkez özelliğini taşımakta.
Savaştan önce şehir Ukrayna’nın iktisadi ve kültürel hayatında da önemli bir merkez durumundaydı. Öyle ki kent, Ukrayna’nın bereketli topraklarında yetiştirilen tarımsal ürünlerin dünya pazarına açıldığı bir pencere işlevi görüyordu.
Bu nedenle ilk iş Kırım ve ardından Mariupol’ü ele geçiren Rus kuvvetleri için Odessa’ya gönderilecek ikmal yolu artık açık. Öte yandan, Deniz Kuvvetleri eliyle devam eden kuşatmayla birlikte liman kontrolü savaşın başlangıcından bu yana Rusya’nın tasarrufundaydı.
Tüm bunları alt alta topladığımızda Rus kuvvetlerinin Moldova sınırında yer alan ve Rusya güdümünde olan De facto bir cumhuriyet olan Transdinyester’i de içine alan bir hat kurması muhtemel. Bu olduğu takdirde Ukrayna’nın ticaret kolu bir hayli zayıflayacak.
PUTİN YAPTIRIMLAR UYGULAYABİLİR
Batılı yetkililer uzunca bir zamandır Rusya’nın güneybatısını ele geçirmek için planlar yaptığına inanıyor. Foreign Policy’e konuşan uzmanlar, kente yönelik saldırının deniz ve karadan eş güdümlü bir şekilde yapılacağını ve Rus ordusunun yıl sonuna doğru hazırlıklarını tamamlayarak büyük bir taarruza başlayacağını düşünüyor.
Rus ordusu Odessa’yı ele geçirirse Rusya Devlet Başkanı Putin önemli bir mevzi kazanmış olacak. Ayrıca doğal kaynakları bir tür yaptırım aracı olarak kullanan Vladimir Putin için Ukrayna tahılının ele geçirilmesi dünya için yaşanmakta olan gıda krizini daha da artırabilir.
Hatırlatmakta fayda var; Chatham House adlı düşünce kuruluşuna göre Ukrayna normal kapasitede 86 milyon ton tahıl üreten bir ülke. Bu tahılın büyük çoğunluğu ise Odessa limanından dünya pazarına ulaştırılıyor.
Şayet, Rus ordusu doğudaki tarım arazilerini ve ihracat güzergâhı olan Odessa limanını ele geçirirse, doğalgazdan sonra en önemli yaptırım ürünü tahıl olabilir. Ayrıca yaşanmakta olan iklim krizini ve kuraklığı da göz önünde bulundurursak dünyanın Ukrayna’dan gelen tahıl için Rusya ile normalleşme adımlarını hızlandırması da bir hayli mümkün.
Odessa’nın en eski opera binası Odesa Ulusal Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu, hava saldırılarından korunmak için kum torbalarıyla çevrelenmiş durumda. Fotoğraf: Alamy
‘DENİZDEN GELEN SALDIRILARIN ÖNÜ KESİLMELİ’
Foreign Policy’e konuşan ve isminin açıklanmasını istemeyen batılı bir istihbarat yetkilisine göre, bölgenin önemi ve Rus ordusunun doğuda kazandığı mevziler nedeniyle gelecek yıl Ukrayna’nın güneyinde ciddi Rus saldırılarıyla karşı karşıya kalınacağı ifade edildi.
Fakat Ukrayna’nın en sert direnişinin yine bu alanda görüleceğini ifade eden istihbarat yetkilisine göre, Rusya’nın kara kuvvetlerinde yaşadığı dağınıklığı kullanarak büyük taarruzun Odessa’dan püskürtülebileceğini de ekliyor.
Fakat yapılan değerlendirmelerde en dikkat çekeni, Rusya’nın denizden gelen gücünü bir şekilde durdurmak gerektiğiydi.
ABD savunma endüstrisi lobi grubu olan Yeni Amerikan Güvenlik Merkezi (CNAS) uzmanlarından Jim Townsend, “Savaş doğuda ve kuzey sınırlarında devam ederken güney bölgesinin güçlendirilmiş silahlarla donatılması gerekiyor. Özellikle de Rus Donanmasını tutabilecek savunma sistemlerinin acilen Odessa’ya yerleştirilmesi gerekiyor. Şayet bu önlemler alınırsa, Rusya’nın Odessa’da işi bir hayli zora girer” ifadesini kullandı.
‘PUTİN, ÜLKEMİZİN KARADENİZ BAĞLANTISINI KESMEK İSTİYOR’
ABD’li ve Avrupalı yetkililer, geçtiğimiz çarşamba günü Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Rusya’nın Ukrayna’daki askeri hedeflerinin artık yalnızca doğu bölgelerine odaklanmadığını, saldırı hedeflerinin yeniden genişletebileceğine ilişkin yaptığı açıklamanın dikkate alınması gerektiğini düşünüyor.
Eski Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü John Kirby salı günü gazetecilere verdiği demeçte, “Rusya’nın Kherson, Zaporizhzhia, Donetsk, Luhansk da dahil olmak üzere güney ve doğudaki bölgeleri içine alan ilhak projelerine başladığını görüyoruz” açıklamasını yaptı.
Ukrayna ordusunun Donbas bölgesinde yaşadığı kayıplar sonrasında geri çekilmesi sonrasında ABD’li ve Avrupalı yetkililer, Kremlin’in gözünü savaşın bir sonraki aşaması için en büyük stratejik noktaya yani Odessa’ya diktiğine inanıyor.
Ukrayna parlamentosu üyesi Odesa Milletvekili Oleksiy Goncharenko, “Rusya Devlet Başkanı Putin, Kiev’i almanın mümkün olamadığını anlıyor. Bu nedenle en az Kiev kadar önemli olan Odessa onun en büyük hedefi haline geldi. Ülkemizin Karadeniz bağlantısını kesmek istiyor. Koridoru Transdinyester’e kadar uzatmanın derdinde” açıklamasını yapıyor.
Bununla birlikte, savaşın başından bu yana Rusya’nın Odessa’ya artçı saldırılar düzenlediğini belirten Goncharenko, daha önce liman kentinin üç taraftan kuşatılmasına çalışıldığını fakat sert direniş sonucu Rus kuvvetlerinin geri çekilmek zorunda kaldığını da eklemeden geçmiyor.
ODESSA DÜŞERSE UKRAYNA KÖŞEYE SIKIŞIR!
Ukrayna, Donetsk’i tahliye kararı aldıktan hemen sonra yalnızda küçük bir alandan geri çekildiklerini söylese de Rus güçleri bu çekilme sonrasında motivasyonunu arttırarak Donetsk’in bütününü ve Dinyeper nehrine kadarlık kısmı ele geçirmek için yeni operasyonları hayata geçirebilir.
ABD’li yetkililer Ukrayna ordusunu her fırsatta denizden yapılacak amfibi çıkartma için hazır olması gerektiği konusunda uyardıklarını belirtiyor. Öyle ki, felaket senaryosuna göre eğer Ukrayna, kenti kaybederse bu bütün müttefikler için bir felaket anlamına gelecek.
Başta da belirttiğimiz gibi batılı yetkililerin en büyük endişesi, Rusya’nın Odessa’yı ele geçirmesi. Bu olduğu takdirde kara bağlantısı kopacak olan Ukrayna, köşeye sıkışmış olacak.
Buna önlem oluşturmak adına liman ve çevresini kara ve deniz mayınlarıyla çevreleyen Ukrayna güvenlik güçlerinin bu tedbirlerine rağmen Rus güçlerinin durdurulmasının bir hayli zor olduğu batılı yetkililer tarafından kabul görüyor.
HARPOON FÜZELERİ, ODESSA SAVUNMASININ ANAHTARI OLABİLİR
Rusya, savaşın ilk aylarında Ukrayna halkını hedef almayacağını söylese de Mariupol saldırısı sonrasında ne kadar ileri gidebileceği görülmüş oldu. 22 binden fazla insanın hayatını kaybettiği ve şehrin “dümdüz” edildiği savaş diğer Ukrayna kentleri için de bir gözdağı niteliğindeydi.
Rusya sadece askeri olarak değil, ekonomik olarak da Ukrayna’yı ablukayla köşeye sıkıştırmış durumda. 2014 yılından bu yana Kırım’ın Sivastopol limanını kontrol eden Rusya’nın uyguladığı ambargo nedeniyle Ukrayna ekonomisine ağır darbe indirilmişti.
Fakat, Ukrayna lehine yaşanan gelişmeler de yok değildi. NATO tarafından verilen Harpoon Blok II Gemisavar Füzesi sayesinde Ukrayna’nın Karadeniz’deki Yılan Adası’nı geri alması coşkuyla karşılanmıştı. Bu da Rus ambargosunun delinmesi için umut aşılıyordu.
Bu gelişmeler ışığında Pentagon yetkilileri Harpoon Blok II Gemisavar füzelerinin olası bir Rus saldırısında avantaj sağlayacağına inanıyor. Üst düzey bir ABD savunma yetkilisi verdiği demeçte, “Elbette, Harpoon füzeleri her şeyin çaresi olmayacak. Ancak savunma hatlarında çok işe yarayacağını düşünüyorum. Rusya’nın ablukasına karşı etkili bir caydırıcı olacaktır” ifadesini kullandı.
Silahlı milislerin eğitimi için Ukrayna’da bulunan yabancı uzmanlar, Odessa halkına çeşitli muharebe eğitimleri veriliyor. Fotoğraf: Picture Alliance
BRİTANYA ORDUSU YENİ CEPHELER İÇİN ASKER EĞİTİYOR
Ukraynalı askeri yetkililer, savaşın uzamasının Rusya lehine olabileceğinden endişe ederek karşı saldırılarla kaybettiği mevzileri geri kazanmaya çalışıyor. Fakat, ABD ve Avrupa’dan sağlanan silah sevkiyatlarının geç ulaşması, çoklu fırlatma roket sistemlerine duyulan artan ihtiyaç ve lojistik sıkıntıları Ukrayna’nın işini bir hayli zora sokuyor.
İkmal sorunlarının yaratacağı olası sorunlar nedeniyle ABD’li yetkililer silah sevkiyatlarını arttırmaya çalışıyor. ABD yardım paketi çerçevesinde Ukrayna’ya dört adet Yüksek Hareketli Topçu Roket Sistemi (HIMARS) göndermeyi planladığını açıkladı.
Rus ordusunun güney harekâtı öncesinde, Ukrayna ordusuna yeni katılımların da eğitilmesi gerekiyor. Britanya ordusu geçtiğimiz haftalarda ülke dışında bulunan Ukraynalıları askeri eğitimden geçireceğini duyurdu. Britanya ordusu tarafından yapılan açıklamada, 10 bin gönüllünün eğitime alındığı açıklandı.
İşgale karşı kenetlenen Odessa halkı Odesa Ulusal Akademik Opera ve Bale Tiyatrosu’nda düzenlenen konserlere gitmeyi ihmal etmiyor. Fotoğraf: Alamy
ODESSA HALKI TEHDİTLERE VERDİ’NİN ‘AİDA’SI İLE CEVAP VERİYOR
Tüm tehditlere ve saldırılara rağmen Odessa halkı birbirine kenetlenerek günlük hayatlarına devam ediyor.
Geçtiğimiz haftalara kadar, Rus ordusu kentin çevresini hedef alan saldırılar gerçekleştiriyordu. Nisan ayında kentin batı yakasına yapılan füze saldırılarında sekiz kişi hayatını kaybetti. Haziran ayında ise civar köylerde gerçekleştirilen saldırılarda 20’den fazla kişi canından oldu.
Fakat geçen haftalarda gerçekleştirilen saldırılar diğerlerinden çok farklıydı. Limanı ve tahıl silolarını hedef alan saldırı ile ilk kez kentin merkezi hedef alınmıştı. Buna rağmen halkın büyük çoğunluğu evlerini korumak için mücadele edeceklerini söylüyor.
Kum torbalarıyla çevrelenen heykeller, barikatlar ve binaların ön cepheleri yanı sıra, sokaklar demir engellerle çevrelenmiş vaziyette. Bu da Odessa halkının kolay teslim olmayacağını gösteriyor.
Tüm bunlara rağmen sokak müzisyenleri hala umut dolu şarkılarını seslendiriyor. Yaz aylarında şehrin eski coşkusu olmasa da ünlü caddeler, mağazalar ve restoranlar hala açık ve kalabalık. 19. yüzyıldan kalma tarihi opera binası ise temsillerini sürdürüyor.
Tehditlere boyun eğmeyenler bu ay Verdi’nin “Aida”sını dinlemek için opera binasına akın ediyor…
Foreign Policy’de yayımlanan “Russia Has Its Sights on Odesa” başlıklı yazıdan derlenmiştir.