Amerikan Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), 50 yıl aradan sonra yeniden Ay yüzeyine dönmeye hazırlanıyor. Florida eyaletindeki Cape Carnaval Kennedy Uzay Merkezi’nden ateşlenen Artemis 1 misyonu kapsamındaki Uzay Fırlatma Sistemi (SLS) ve roketin taşıdığı Artemis uzay aracı teknik aksaklıklar nedeniyle dün fırlatılamadı.
NASA; ismini Yunan mitolojisinde Apollo’nun ikiz kız kardeşinden alan Artemis 1 programını tanıtırken, Artemis uzay aracının bir anlamda “dönüm noktası” yaratacağını duyurmuştu. Yetkililer, 50 yıl sonra Ay’a insan götürebilecek kapasiteye sahip ilk araçla 1960’lar ile 1970’lerde Apollo Projesi’ne benzer bir başarı yakalayacaklarını ifade etmişti.
Dün yerel saatle 08.33’te (Türkiye saatiyle 15.33) fırlatılması planlanan ama ertelenmek zorunda kalan araç, NASA’nın şimdiye kadar inşa ettiği en büyük ve en güçlü roket unvanını taşıyor.
39,1 Meganewton itme gücüyle havalanacak uzay aracı, Ay ve çevresinde 42 günlük bir misyonu tamamladıktan sonra, 10 Ekim’de San Diego açıklarında Büyük Okyanus’a inerek ilk görevini tamamlayacak.
50 yıl sonra gelen ve insanlığın uzay macerasında yeni bir adım olarak tarihe geçen Artemis 1 programı neden bu kadar önemli? Ay görevini takip edecek adımlar neler olacak? İşte 6 SORUDA yeni Ay misyonunun tüm bilinmeyenleri…
Grafik: Harun Elibol
1) ARTEMİS1 PROJESİ NEDEN BU KADAR ÖNEMLİ?
1969’da Neil Armstrong ve Ay’a attığı ilk adımla uzay araştırmalarının altın çağı başlamıştı. Ardından geçen 53 yılda insanlık uzay macerasında önemli yollar kat etti. Uzay teknolojilerindeki ilerleme, yeni hedeflere ulaşmayı kolaylaştırırken gezegenimizi ve kendimizi anlamada önemli mesafeler kat etmemize yardımcı oldu.
Şimdi 50 yıl sonra, Ay yolculuğu insanlığın yeniden gündemine geldi. Soğuk Savaş’ın gerilimli atmosferinde başlatılan Apollo Projesi, insanlık için uzayı keşfetmesi adına büyük umutlar beslemeye yol açarken, Artemis misyonu yeni nesiller için yeni hedeflerin hayata geçirilmesinde bir başlangıç noktası olacak.
Apollo 11 ile Ay’a ayak basan Neil Armstrong, Buzz Aldrin ve Michael Collins’den sonra Ay yolculuklarına devam eden NASA son görevine 1972 tarihli Apollo 17 ile çıkmıştı. Bu seyahatin ardından insanlı seferlerin başka gezegenlere yapılma fikri ortaya çıkmış ama projelerin uzunluğu ve aşırı masraflı oluşu nedeniyle bugüne kadar bu hedefler hayata geçirilememişti.
Bugün Mars macerası öncesindeki ilk durak olacak Ay yolculuğu yeni teknolojilerin denenmesi için önemli bir adım olarak görülürken, NASA, yeni yolculuğun daha uzaklardaki gezegenlere gidecek uzay kaşifleri için dev bir basamak olacağına inanıyor.
2) FIRLATMA NEDEN İPTAL EDİLDİ?
Tüm dünya nefesini kesmiş şekilde fırlatma için dakikaları sayarken, NASA yetkilileri fırlatmanın iptal edildiğini duyurdu. Yakıt dolumu esnasında çıkan fırtına nedeniyle başlayan talihsizlikler, RS-25 motorunun arızalanması ve yakıt sızıntısı nedeniyle cuma gününe ertelendiği duyurulsa da henüz resmi bir tarih açıklanmadı.
Bu çapta büyük bir aracın tasarlanması esnasında çeşitli sorunlarla başa çıkan mühendisler için gecikme ve aksaklıklar hiç alışılmadık değil. Yaşanan arıza sonrasında kurulan teknik ekip, yaşanan sorunun tespiti için fırlatmanın hemen öncesinde çalışmalara girişti; fakat sonuç alınamadı.
NASA yetkilileri hidrojen yakıt sızıntısının çözülmesi için yeni bir plânın hayata geçmesini istedi. Ekipler bugün toplanıp neyin yanlış gittiğini anlamaya çalışacak. Eğer bu hafta sonuna kadar roket fırlatamazlarsa o zaman dev uzay aracının hangara çekilmesi ve fırlatmanın en az bir ay ertelenmesi söz konusu olacak.
3) ORION’DA KİMLER YER ALACAK?
Artemis 1 misyonu çerçevesinde uzaya geri dönen Artemis uzay aracı ilk yolculuğunu insansız yapacak. NASA yetkilileri bu yolculukta birçok veri toplamayı amaçlıyor. Artemis 1 Projesinin komuta koltuğunda NASA mühendisi Arturo Campos’un tasarladığı Moonikin Campos adlı cansız manken oturacak. Uzay aracının koltuğunda ise iki radyasyon sensörünü içeren ve Orion Crew Survival System uzay giysisini giydirilmiş Helga ve Zohar adını taşıyan iki cansız manken daha yer alacak.
NASA tarafından özel olarak tasarlanan cansız mankenler insan kemiği, yumuşak doku ve insan oranlarını içinde barındırıyor. Cansız mankenlerin büyük kısmı radyasyon tespitinde ve ölçümünde kullanılacak.
Ayrıca, Zohar adı verilen manken AstroRad adlı bir radyasyon koruma yeleği giyerken, Helga ise giymeyecek. Bununla birlikte, İngiliz animasyon stüdyosu Aardman’ın tüm dünyada popülerliğini arttıran stop-motion çizgi dizisi Mossy Bottom Çiftliği’nin sevilen karakteri Koyun Shaun ve çizgi film karakteri köpek Snoopy’de Artemis 1 görevinde yer alacak.
Artemis 1 misyonunda görev alan cansız mankenler Zohar ve Helga. Fotoğraf: Alamy
Artemis 1’in görev yöneticisi Mike Sarafin, “Testler, astronotların ay görevlerinde karşılaşabilecekleri radyasyon seviyeleri hakkında değerli veriler sağlayacak. Yeni koruyucu kıyafetlerin etkinliği bu yolculuk sırasında değerlendirilecek” ifadesini kullandı.
Sarafin cumartesi günü düzenlediği basın toplantısında, “Bu yolculuk, Artemis uzay aracını ve Uzay Fırlatma Sistemini test etmek amacı taşıyor. Artemis 1, test uçuşundan çok şey öğreneceğiz. Ve bu deneyim sayesinde, bir sonraki görevde kendimizi mürettebatlı bir uçuşa hazırlamak için gereken her şeyi değiştireceğiz” dedi.
4) ORION UZAY ARACININ TEKNİK ÖZELLİKLERİ NELER?
Artemis görevleri, heyecan verici yeni bir uzay keşif çağının başlangıcını anlamına geliyor. Mars ve ötesine astronot görevlerini mümkün kılan Artemis uzay aracının test edileceği yolculukta, yeni teknolojiler de sınanacak.
Ay’ın etrafında 6 haftalık Artemis 1 test uçuşundan sonra Dünya’ya dönmesi planlanıyor. Artemis1, 42 gün boyunca 1,3 milyon mil yol alacak. Orion’un mürettebat modülü teknoloji ve havacılık şirketi Lockheed Martin tarafından inşa edilirken; termal kontrol, elektrik, hava ve su temini için hayati önem taşıyan Avrupa Servis Modülü, havacılık devi Airbus’ın “Defence and Space” departmanı tarafından üretildi.
Bununla birlikte, 2,5 milyon kilogram ağırlığındaki Artemis uzay aracındaki Mürettebat Modülü’nde dört astronot yer alacak. 39,1 Meganewton itme gücüyle havalanacak aracın, 8 adet yardımcı motoru bulunuyor. Ayrıca araç üzerinde bulunan ve 3 bin 750 güneş hücresine sahip 7 metre uzunluğundaki paneller, uzay aracına gerekli gücü sağlıyor.
Artemis uzay aracının fırlatma rampasında ciddi bir sorun yaşaması durumunda yeni tasarlanan sistem, milisaniyeler içinde harekete geçerek fırlatma işlemini durduruyor. Pazartesi günü plânlanan fırlatmanın iptal edilmesinin ardında da bu sistemin etkin olarak işe yaradığı ortaya çıktı.
Ayrıca uzay aracında, fırlatma sonrasında doğacak olası bir sorunda mürettebatın güvenli şekilde kontrolden çıkmış bir roketten uzaklaştırılmasını sağlayacak gelişkin sistemler de yer alıyor.
AY YOLCULUĞUNU İZLEMEK İÇİN YÜZ BİNLERCE KİŞİ AKIN ETTİ
Uzaya seyahat sadece teknik arka plânıyla öne çıkmasının yanı sıra, bilinmeyen gezegenlerin fethedilmesini çağrıştırdığı için kitleler tarafından büyük bir ilgiyle karşılanıyor. Öyle ki, uzay aracının fırlatılmasını izlemek için Cape Carnaval Kennedy Uzay Merkezi etrafına 200 binden fazla insan akın etti.
Oteller aylar öncesinden rezerve edildi. Florida’daki restoranlarda yer bulunmazken, dışarıdan gelen yüz binlerce misafirin oluşturduğu trafik tam anlamıyla hayatı kabusa çevirdi.
Canaveral Limanına demirleyen beş yolcu gemisinden inen binlerce insan nefesini keserek fırlatmayı izlemek için hazır bekliyordu. Sahil Yolu ise adeta otoparka dönüştü. Kalabalığın artması Brevard County’de ise acil durum ilan edilmesine yol açtı.
Kennedy Uzay Merkezi’nde Artemis 1 misyonu için planlanan NASA ay roketinin fırlatılmasını bekleyen ziyaretçiler. Fotoğraf: AP
5) ARTEMİS PROJESİ SONRASINDA SIRADA NE VAR?
NASA’nın önde gelen astrofizikçileri ve bilim insanlarının Artemis projesi ile derin uzayın fethedilmesi için ilk gerçek adımı atmış olacak. Fakat, oldukça yavaş işleyen ve birbirinden ayrı çalışmaların ortaklaşmasıyla sonuca varacak olan bu proje üç etaptan oluşuyor.
NASA, Artemis projesinin ilk etabında yeni uzay teknolojilerinin insansız ay yolculuğunda denedikten sonra, en geç 2024 yılında Artemis 2 görevine başlamayı hedefliyor. Bu proje çerçevesinde, NASA insanlı Ay seyahatini başlatarak Orion’un kritik sistemlerini ve olası felaket tablolarını test edecek. Ayın yörüngesine girecek Artemis uzay aracı yine Ay’ın çevresinden dolaşacak.
Artemis 3 projesi ise aya adım atılacak son görev olacak. Bu görev sırasında, Ay’a ilk kez bir kadın astronotun ayak basması bekleniyor. Ayrıca, bu görevde yine tarihte ilk kez beyaz olmayan bir astronot Ay’a ayak basmaya hazırlanacak.
ARTEMİS 3 SONRASINDA HİÇBİR ŞEY ESKİSİ GİBİ OLMAYACAK!
Fakat, Artemis 3 projesi daha önceki Ay yüzeyi yürüyüşlerinden epey farklı bir amaç taşıyacak. Son etap aynı zamanda Mars seyahatinin başlangıcı olacak. NASA yetkililerinin temel amacı Ay yüzeyinde daimî bir insanlı üst kurmak. Bu noktada yetkililerin hedefine, Uzay Fırlatma Sistemi sayesinde Mars’a adım atıp aynen Ay yüzeyinde olduğu gibi orada da kendi kendine yetebilen bir üs kurma planları yatıyor.
NASA ve diğer kuruluşlar Ay ve Mars yüzeyinde kurdukları üslerle seyahatlerde, Dünya’ya olan bağımlılığın azaltılması hedefleniyor. Dolayısıyla, gezegenler arası büyük miktarlı kargoların Ay yüzeyine taşınması gerekecek. Bu aşamadan sonra, Uzay Fırlatma Sistemi’nde dönüşüme gidilerek Blok 1B ve Blok 2 fırlatma sistemleri sayesinde Ay yüzeyinden, Mars yüzeyine taşıyacak.
Bu projeyi büyü bir dikkat ve sevinçle karşılayanlar olduğu kadar, ortaya çıkan maliyetten şikâyet edenler de bir hayli fazla.
6) PROJE NE KADARA MÂL OLDU?
2016 yılında başlatılan Uzay Fırlatma Sistemi projesi, ABD Kongresi denetçileri tarafından bütçeyi aşmakla sık sık eleştiriliyordu. Kimi uzmanlar ise Jeff Bezos’un Blue Origin ve Elon Musk’ın SpaceX projeleri ile gelişen ticari uzay endüstrisinin gelişimi karşısında Artemis projesinin gereksizliğinden yakınıyordu.
Fotoğraf: Alamy
Öyle ki kimilerine göre NASA, yeni uzay teknolojilerinin karşısında nuh nebiden kalma yöntemlerle Artemis projesini geliştirmişti. Bunun ileri sürülmesindeki en büyük sebep, Blue Origin SpaceX projelerinde yeniden kullanım özelliği bulunurken, Uzay Fırlatma Sistemi projesi çerçevesinde oluşturulan uzay araçlarının tek kullanımlık olması.
Bununla birlikte, NASA’nın şimdiye kadar inşa ettiği en büyük ve en güçlü uzay aracının aslında dünyaya bir tür güç gösterisi sunmak için tasarlandığını dile getirenler de bir hayli fazla.
Hepsinden önemlisi; bu şatafatlı uzay aracının Amerikan vatandaşlarına maliyeti 29,5 milyar doları bulacak. Bununla da sınırlı değil, Uzay Fırlatma Sistemi projesi çerçevesinde NASA her iki yılda bir Ay’a gitmeyi hesaplarken, bu yolculukların maliyeti 2,2 milyar dolara mal olacak. Her bir Artemis misyonunun hazırlık maliyeti ise 4,1 milyar dolar.
Hal böyle olunca maliyetleri düşürmek için SpaceX’e ait Starship, Blue Origin’in New Glenn’i, ayrıca Boeing ve Lockheed Martin’in ortak girişimi olan “United Launch Alliance” yeniden kullanılabilir Vulcan roketini üretmeye girişti.
DENGELERİN HIZLA DEĞİŞTİĞİ DÜNYADA ESKİ KARTLAR MASAYA YATIRILDI
Aslına bakılırsa projenin ciddi bir siyasi arka planı da var. 2016 yılında Ay’a dönüş planını hazırlayan NASA’nın miadı dolmuş bir yaklaşımı benimsediği belirtiliyor ve çeşitli eleştirilere maruz kalıyordu.
Ta ki, Çin ve Rusya ekseninde yaşanan jeopolitik değişimlere kadar… Güç dengelerinin hızla değiştiği dünyada ABD eski kozunu masaya yatırdı ve uzay araştırmalarıyla dünyaya yeniden gücünü kanıtlamak istedi.
Bunun üzerine, 2016 yılında ABD Kongresi NASA’ya heybetli bir fırlatma sistemi yapma talimatı verdi. Kararın ardından kesenin ağzı açıldı ve ABD Kongresi NASA’nın oldukça pahalıya mal olan projesini finanse edeceğini duyurdu. Bu karara itiraz edenler ise Uzay Fırlatma Sistemi projesine “Senato Fırlatma Sistemi” adını taktı.
Rusya’nın Ukrayna’da yürüttüğü savaş, Çin’in Tayvan meselesinde aldığı tutum ile kutuplara ayrılan dünyada esen Soğuk Savaş ortamında filizlenen Artemis programının farklı bir uzay yarışına kapı aralaması ise bugün için oldukça muhtemel.