Seray Şahinler – Cumhuriyet davasını toplum nezdinde besleyen ve büyüten en önemli hadiselerden biri edebiyattaki topyekûn üretim süreciydi. Ulusal edebiyatla başlayan serüven Cumhuriyet’in seyriyle 100 yıllık süreçte bir Türk edebiyatı kıssası de yazdı. İBB Yayınları’ndan Ahmet Bozkurt’un kapsamlı derlemesiyle çıkan “Cumhuriyet’in 100. Yılında Türk Edebiyatı” bu seyri ortaya koyuyor. Cumhuriyet’in 101. yılını coşkuyla karşılamaya hazırlanırken geçen bir asırda edebiyatın seyrine baktık…
■ Cumhuriyet’in 101 yıllık serüveni içinde Türk edebiyatının kıssası nasıl başladı ve büyüdü?
Cumhuriyet’le birlikte yeni bir sayfa açıldı ve bu sayfanın açtığı yolda başkalaşarak ilerleyen bir kıssası oldu edebiyatımızın. Anlatılan bu kıssa bizim öykümüz birebir vakitte. İnişli çıkışlı tüm süreçleriyle, zorluklarıyla, engebeli tüm yollarıyla zihinsel tarihimizin bir sonucu ve tekrar üretimi aslında. Edebiyatımızın Cumhuriyet’ten evvelki geçmiş birikimini unutmadan, birinci yenileşme hareketlerinin Cumhuriyet tarihine taşınan sancılarıyla da yüzleşerek tekrar okumak gerekiyor. Yeni Cumhuriyet’in önündeki tüm toplumsal, siyasal, düşünsel problemler neyse edebiyatımızın karşısındaki meseleler da birebirdi. Edebiyat birinci başta halka yöneldi, yalın bir perspektifle toplumsal problemlere odaklandı. Tüm bunları yaparken de önünde daima geçmişten gelen eski-yeni, doğu-batı çatışmasının farkında oldu. Edebiyatımız bu paradigma değişimine bağlı olarak kendi içerisinde yeni biçim ve arayışlara yöneldi. Bu arayış hala devam ediyor.
■ Edebiyatın geçtiği yolları hikaye, şiir, roman ekseninde incelerken Türkiye’nin tarihî ve toplumsal döngüsünü de takip ediyoruz. Türk edebiyatını ve Cumhuriyet’i birlikte nasıl okuyabiliriz?
Türk edebiyatının seyri Cumhuriyet’le hemhâl bir formda ilerliyor. Yeni Cumhuriyet’in tüm yapı ve kurumlarıyla bir biçimde bir alakası var edebiyatın. Cumhuriyet yeni bir ulus-devlet olarak kurulduğu için yeni bir lisana, tarihe ve sanat inşasına muhtaçlık duymuştur. Mesela Fuat Köprülü üzere bir isim bile Türk inkılabının tamamlayıcısı olarak bir İnkılap edebiyatının tesis edilmesini ister. Nâzım’ın “Putları Yıkıyoruz” kampanyasından akabinde edebiyatımızdaki her yenilik hareketi, jenerasyon tartışması giderek daha da hızlanmıştır. Türkiye’nin toplumsal-siyasal gelişimine koşut bir halde ilerleyen ve kendisini dönüştüren bir edebiyat kamuoyumuz var.
■ Cumhuriyet’in kendi öyküsünde, Türk edebiyatının rolü ve katkısı nedir?
Türk çağdaşlaşmasının hedeflediği ve istek ettiği tüm gelişmelere en fazla edebiyat aracılığıyla ulaşılmıştır. Harf inkılabı ve sonrasında Cumhuriyet’in kültür siyasetleri çeviri faaliyetleri, Köy Enstitüleri, Halkevleri Cumhuriyet’in kültürel alandaki ilerlemeci vizyonunu tüm toplum katlarına yaymada başarılı olmuştur. Bilginin tek bir zümreyle sonlu olmadığı da böylece kanıtlanmış oldu. Bu durumda tek tek edebiyatçıların ve yayın faaliyetlerinin de çok büyük bir tesiri ve katkısı olduğunu her vakit belirtmek gerekir.
■ Geçtiğimiz aylarda The Guardian’da Türkiye’yi en yeterli anlatan beş kitap seçkisi yapıldı. Tanpınar, Latife Tekin, Nâzım Hikmet üzere isimler listedeydi. Size nazaran, bu çalışmaların tam ortasında, Türkiye’yi en güzel anlatan kitaplar hangileri?
Edebiyatın bütün meşgalesi Cumhuriyet boyunca bireyi ve toplumu anlatmak oldu. Nâzım Hikmet’in tek başına “Memleketimden İnsan Manzaraları”nı toplumun en özlü epik destanı olarak görüyorum. Tanpınar’ın “Huzur”u; Yaşar Kemal’in “İnce Memed”i, Cemil Meriç’in “Bu Ülke”si, Orhan Pamuk’un “Kara Kitap”ı ile “Cevdet Bey ve Oğulları” ve elbette tüm kanonik bakışımızı tersyüz edecek olan Burhan Sönmez’in “İstanbul İstanbul”u katiyetle anılması gereken yapıtlar.
Kırılma son çeyrek asırda
100 yıllık serüveninin son 25 yılına da kapsamlı bir bakış sunuluyor kitapta. ‘Günümüz edebiyatı’ olarak addedebileceğimiz süreç, 100 yıllık öykünün neresinde duruyor?
Günümüz edebiyatı bu öykünün kırılma noktasında duruyor. Farkındalığın artık diğer bir sayfaya geçmesi gerektiğinin ayırdında olan bir nokta bu. Son 25 yılımız aslında birinci başta kurulan hesaplaşmanın artık yarına kalmadığı bir evreye hakikat geçişin birinci sayfasını oluşturuyor. Günümüz edebiyatı her ne kadar kültürel bir çölleşmenin mağduru olsa da kendine has bir lisanı bulma uğraşısında. Dünya ölçeğinde nitelikli şair ve muharrirlerimiz var ama tıpkı ölçü yurt dışındaki bilinirlik noktasında ilerlemiyor. Her alandaki popülist siyasetler maalesef kültür sanayisinde de fazlaca hâkim.