Son periyotta kendinizi yorgun, hayattan keyif almaz, tükenmiş ve korkulu mı hissediyorsunuz? Hatta Mabel Matiz’in son günlerde epeyce tanınan olan Antidepresan müziğinde yer alan “Kesmiyor ne ilaç ne antidepresan. Çözemedim valla, çok enteresan. Kafayı yiyorum” kelamları sizi mi tanım ediyor? Merak etmeyin, yalnız değilsiniz.
Ekonomik kriz nedeniyle pek çok şahısta oluşan mahrumluk ve yoksulluk duygusu, psikolojiyi de olumsuz etkiliyor. Yapılan araştırmalar, ekonomik kriz ile ruhsal rahatsızlıklar ortasında paralel bir alaka olduğunu ortaya koyuyor. Uzmanlar da ekonomik kriz nedeniyle antidepresan kullanımının arttığına ve krizin pek çok şahısta tasa bozukluğu yarattığına dikkat çekiyor.
Ekonomik kriz ile psikoloji ortasındaki bağı, Ruh Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Halis Ulaş ve Psikiyatrist Prof. Dr. Burhanettin Kaya ile konuştuk.
ENFLASYON SON YILLARDA KATLANDI
Türkiye’de enflasyon son yıllarda önemli artış gösterdi. TÜİK’in sayılarına nazaran 2018 yılında 20,30 olan yıllık enflasyon, 2022 yılında yüzde 64,27 olarak açıklandı. Lakin TÜİK’in dataları hayli tartışmalı. Çünkü Enflasyon Araştırma Kümesi (ENAG) 2022 yılı için enflasyon sayısını, yüzde 137,5 olarak ölçtüğünü belirtti. Enflasyonun artışı, gerek ülke iktisadında gerekse de gündelik hayatımızda pek çok dengeyi de değiştirdi.
Tüm bu sayılar ortasında gündelik sohbetlerin başköşesine ekmek, süt ve yumurta üzere temel besin hususlarına arkası arkasına gelen artırımlar, konut kiraları nedeniyle mesken sahibi ve kiracılar ortasında yaşanan uyuşmazlıklar yerleşti. Sohbetlerin içeriğinin bu kadar değiştiği, artırımların ‘fiyat güncellemesi’ olarak halka yansıtıldığı bir periyotta, psikolojimizin tüm bunlardan etkilenmemesi düşünülemezdi elbette.
“Hiçbir şey yapmak istemiyorum”, “Gelecek planım yok”, “Antidepresana başladım” üzere cümleler de gerek toplumsal medyada gerekse de dost sohbetlerinde en çok sarf edilen cümleler ortasında yer alıyor.
Ruh Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Halis Ulaş 2021 YILINDA 60 MİLYON KUTU ANTİDEPRESAN SATILDI
Ruh Sağılığı ve Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Halis Ulaş da antidepresan kullanımının yıllar içinde arttığını belirtiyor. 2003 yılında 14 milyon kutu antidepresan satışı yapılırken 2007 yılında bu sayı 26 milyona çıktı.
Prof. Dr. Ulaş, CHP Adana milletvekili eczacı Burhanettin Bulut’un antidepresan satışları konusunda hazırladığı raporu örnek gösteriyor. Rapora nazaran, 2017 yılında 48 milyon kutu antidepresan satılırken 2021 yılında bu sayı 60 milyona ulaştı. Sıhhat Bakanlığı dataları ile bu bilgiler örtüşüyor. Çünkü bakanlık tarafından 2009-2020 ortasında antidepresan kullanımının yüzde 70 arttığı tabir ediliyor.
Prof. Dr. Ulaş, ilaç kullanımının artışıyla psikiyatri polikliniklerine müracaat oranında da ahenk olduğunu tabir ediyor: “Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın 2017 ile 2020 yılları ortasında 15 milyon 405 bin kişinin psikiyatri polikliniklerine başvurduğunu açıklaması, yaşanan artışla uyumlu görünüyor.”
‘BELİRSİZLİK ORTAMI TASAYI ARTIRIYOR’
Prof. Dr. Ulaş, pandemi devrinin bireylerin ruh sıhhatine yaptığı tesirle ekonomik kriz periyodunda yaptığı tesirlerin farklılık gösterdiğini söz ediyor. Bunun en net işaretinin de son devirde artan antidepresan kullanımdaki artış olduğunu söylüyor. Bir öbür data olarak da Birleşmiş Miller tarafından yapılan ‘mutsuzluk’ raporunu veriyor. Türkiye’nin 146 ülke ortasında mutsuzluk sıralamasında 2022 yılında sekiz basamak gerileyerek 112. sıraya yerleştiğini hatırlatıyor: “Tüm bilgileri bir arada düşündüğümüzde; hem antidepresan kullanımında hem mutsuzluk oranında hem de psikiyatri polikliniklerine müracaatta artış var.”
Prof. Dr. Ulaş, ekonomik kriz nedeniyle kendisine ve diğer hekimlere başvuran kişi sayısında artış olduğunu da kelamlarına ekliyor: “Krizle birlikte yoksulluk ve mahrumluk duygusu kadar belirsizlik duygusu da oluşuyor. Siz de farkındasınızdır birden fazla kişi ömürle ilgili projeksiyonlarını seçime endekslemiş durumda. Hasebiyle ekonomik krizle birlikte gelen belirsizlik ortamı, insanlarda korkuyu da artırıyor” diye konuşuyor. Prof. Dr. Ulaş, korkuyla baş etme yolu olarak alkol ve uyuşturucu husus kullanımında da artış olabileceğine işaret ediyor.
‘KİŞİLERİN VAR OLAN RUHSAL SIKINTILARI DA TETİKLENİYOR’
Prof. Dr. Ulaş, temel gereksinimlere ulaşımın zorlaşmasının, artan mesken kiraları nedeniyle barınmanın önemli bir meseleye dönüşmesinin ya da okula gönderdiği çocuğuna beslenme çantasına kâfi gıdayı koyamamanın insan psikolojisinde önemli tesirleri olduğunu anlatıyor. Ayrıyeten farklı bir noktaya da dikkat çekerek “Kişilerin var olan ruhsal problemleri da tetikleniyor” diyor.
Bu periyotta ruhsal bozukluğun en çok dert bozukluğu ve depresyon olarak kendini gösterdiğini lisana getiren Prof. Dr. Ulaş, “Dolaylı olarak travmalara bağlı ikincil durumlar ortaya çıkabilir. Bireylerin işlevselliğinde bozulma da yaratabiliyor. Mesleksel işlevselliğinde, aile bağlantılarında, var olan ebeveyn sorumluluklarında sorun yaratıyor. Bu dolaylı olarak üretkenliği de olumsuz etkiliyor. Ferdî olarak etkilenen durumlar muhakkak bir orana ulaşınca, toplumun da etkilendiği bir duruma dönüşüyor. Örneğin, konut sahibi kiracı hengameleri görüyoruz. En küçük hengameler şiddete dönüşüyor. Çaresizlik, çözümsüzlüğü beraberinde getiriyor ve şiddet en kolay çözümmüş üzere görülüyor.”
“İşsizlik ve yoksullukla uğraş edilmediği sürece kişisel olarak uğraş etmek çok katkı sağlamayacaktır” diyen Prof. Dr. Ulaş, kliniklerdeki yüke işaret ediyor. 5-6 dakikada hasta görmenin mümkün olmadığını anlatarak “Polikliniklerdeki yük azaltılmalı, psikiyatr sayıları ve toplum ruh sıhhati hizmetleri artırılmalı” diye öneriyor.
Psikiyatrist Prof. Dr. Burhanettin Kaya ‘PANDEMİDE BAŞLAYAN RUHSAL PROBLEMLER EKONOMİK KRİZLE DERİNLEŞTİ’
Psikiyatrist Prof. Dr. Burhanettin Kaya da pandemi periyoduyla başlayan ruhsal meselelerin ekonomik kriz ile derinleştiğini belirtiyor: “Pandemi, öncelikle bireylerin ömürlerini, varlıklarını tehdit eden, bir travma tecrübesi olarak ruhsal tesirlere yol açtı. Ancak bu travmatik tesirler bireyin sınıfsal yapısı, sosyoekonomik durumu, kültürel özellikleri, kişisel özellikleri ve ruhsal altyapısı çerçevesinde tesirlerini gösterdi. Pandemi devrinde, çalışanları yok sayan ve sermayeyi gözeten siyasi tercihlerin yapılması, bu devirde ruhsal pek çok meşakkatin oluşmasına sebep oldu.
Derin yoksulluk üzere bir yeni kavram tam da bu devirde sözcüklerimiz ortasında yer bulmaya başladı. Ekonomik kriz, pandemi mühletince yaşananları daha da katmerli hale getirdi, ruhsal yapımızdaki krizi de derinleştirdi. Akabinde gelen ekonomik krizle, yoksulluk ile bağlantılı ruhsal belirtiyle başvuranların sayılarını artırdı. Fakat krizlerin gerçek tesirlerini saptayabilmek için kapsamlı epidemiyolojik araştırmalara gerek olduğunu hatırlatmak isterim.”
‘ÇÖZÜM YOKSULLUĞU ORTADAN KALDIRMAK’
Depresyon ve telaş durum bozukluğunun, süreklileşmesi halinde ne tıp tesirleri olur? Bu soruya iki türlü cevap veriyor Prof. Dr. Kaya: “Yoksulluk ve yoksunluğun kalıcılaşması ile ortaya çıkan duyarsızlaşma ve yabancılaşma, beraberinde edilgenliği getirebilir. Bu da boyun eğicilik ile sonlama riskini taşır. Herkes duyarsızlaşmıyor ve kanıksamıyor. Bilakis öfke duyan, karşı çıkan, isyan eden bireyler var. Öfkelerini sağlıklı ya da sıhhatsiz biçimde sergileyenler de var. Artan öfke, dolaylı olarak hata davranışını artırma riski taşıyor. Ancak öfke, örgütlü bir dayanışma içinde olursa tarihi de değiştirebilir. Şayet bireyin karşı çıkışı sonuç alamaz, tüm yolları tıkanır ve demokratik olarak sahip olduğu temel haklar engellenirse, bu durum ümitsizliğe yol açabilir. Lakin ümitsizlik bir baht değildir ve her vakit umutla beraberdir. Her sürecin kendi tersini da yaratır.”
Prof. Dr. Kaya da Prof. Dr. Ulaş üzere yoksulluğun ve gelir adaletsizliğinin giderilmesinin en temel tahlil olduğunu söz ediyor: “Krizlerin olmadığı, yoksulluğun, sömürünün, ayrımcılığın ve ötekileştirmenin olmadığı, eşitliğin, temel kozmik bedellerin önde ve üstte olduğu bir demokratik ülke olmak birinci kural. Bireyin yapması gerekenler ise dayanıklılığını artıracak eforlar. Evvel ne olduğunun, ne yaşadığının şuuruna varmak. Elbette dayanışma da çok değerli. Şayet ruhsal meseleler yaşıyorsa da bununla ilgili ruhsal yardım almak gerekiyor. Bunu bir insan hakkı olarak talep etmek. Bunların kıymetli olduğunu düşünüyorum.”