Enis Batur uzun yıllardır yazan, yayınlayan, üreten bir isim. Üstelik epeyce geniş bir yelpazeye sahip; şiir, deneme, seyahat, antoloji üzere pek çok başlıkta kitapları mevcut. Vakit zaman çeşitli tıp ve başlıkları birbiri içine geçirerek deneysel metinlere de imza atan Batur, bugüne kadar 200’e yakın kitap yayınladı. Son yıllardaysa sonlu sayıda basılan özel basım kitaplarla okurlarının karşısına çıkıyor. Kendisinin en son yayınlanan kitabı ‘Foto-Grafiti 114 Gözdikme’ ismini taşıyor. Kırmızı Kedi Yayınları etiketine sahip olan ‘Foto-Grafiti 114 Gözdikme’, ismi üstünde 114 görselin çağrışımlarından oluşuyor. Küçük ve kısa bir kitap bu. Sol sayfada yer alan görseller, sağ sayfadaki çağrışımlarla birleşiyor. Ortaya çıkan kısa paragraflarsa derinliği prestijiyle görselden çıkıp öteki bir forma dönüşüyor.
Foto – Grafiti 114 Gözdikme, Enis Batur, Kırmızı Kedi, S240, 2022 Batur’un bu görselleri nasıl bir elemeyle bir ortaya topladığına dair bir bilgimiz yok. Değindiği hususları kabaca değerlendirdiğimizde muharririn ortak bir tema derdi taşımadığını söylemek mümkün, lakin illa bir paydaşlık gözetecek olursak, görsellerin (ve dahi çağrışımların) geçmiş ve şimdinin istikrarı üzerine bir ortaya getirildiğini söyleyebiliriz. Başından beri çağrışım dediğim “şey”ler aslında yalnızca çağrışım da değiller; onları bazen geçmişten gelen bir anı, bazen geleceğe yönelik bir tasa, bazen de anın o tuhaf boşluğuna benzeyen yorumlara benzetebiliriz. Vakit zaman tenkit, vakit zaman hasret taşır. Çeşitli bağlamlar üzerinden yorumlar içerir. Hal bu türlü olunca da kitabı net bir kategoriye hapsetmek pek mümkün olmaz.
“PARA EZASI ÇEKTİĞİNİ BİLSEYDİM…”
Rod Stewart’ın “Downtown Train”den hareketle başlayan bir çağrışım (ki çok sevdiğim bir şarkıdır), Batur’u bir fotoğraftan seyahatlere, seyahatler da yazma sorununa getirir. Sonra da “Doğru değil, insanın en yüksek seyahatleri sıkısıkıya kapandığı bir odada yaptığı” diye müellif ve şöyle devam eder: “Çocukluğumda aklımı çelen bir valizi taşıdım ben, daima: içi kat kat açılan, biçimi değişmeksizin oylumu sonsuz büyüyen o valizin, kapalı kapaklı sayısız bölmesine kendimin saydığım, kendimin olsun istediğim herşeyi yerleştirirdim. Ondan tahminen yazmaya başladım. Hem katlanılabilen bir valiz olabilirdi yazım, hem tabanını görmediğim bir kürede yapacağım seyahatler için abonman bileti.”
İlerleyen sayfalarda imza sıkıntısına gelir sıra. Batur uzun vakittir kitaplarını imzalamadığını, lakin birisi bilhassa isterse onu kırmadığını belirtir. Devamında, vaktiyle imzaladığı kitapların sahaflarda ortaya çıktığı için de bu türlü bir hal geliştirdiğini anlarız. Çağrışımın ilgili görselinde ‘Başka Yollar’ kitabı vardır. Batur bu kitabı “Orhan Pamuk’a, birebir yollar” biçiminde imzalamıştır. Sahafta bulunan kitaplardan biri de budur. Aşikâr ki bu sıkıntıya gönül koyar Batur. “Yanlış yazmışım: ‘aynı yollar’ olur mu hiç, ‘Başka yollar’dı” der. Sonra da şöyle muharrir: “Para meşakkati çektiğini bilseydim Orhan’ın elimden geleni yapardım lakin.”
AZ SÖYLEMEK
Başka bir yerde Muzaffer Erdost’un çektiği bir fotoğrafla karşılaşırız. Yıl 1965, yer Ankara’dır. Fotoğrafta Orhan Duru, İlhan Berk, Turgut Uyar, Ceyhun Atuf Kansu ve Bilge Karasu yan yana konmuş sandalyelerde oturmaktadırlar. Pek tanınmadıkları yıllardır, gerçek düzgün okurları yoktur. Batur, “bir fotoğrafaltı denemesi” dediği bu çağrışımda, bahsi geçen isimlerin fotoğrafı çektirdikleri anda neler düşündüklerine dair sorular sorar. Rastgele bir varsayımda bulunmadan sorar üstelik. Böylelikle okur olarak biz de tıpkı sorunun peşine bilinçsizce takılıp 1965’e giderken buluruz kendimizi. Öteki bir değişle, kitabı okurken iş biraz da okura düşer. Yani ‘Foto-Grafiti’deki görseller ve çağrışımlar okurdan onu yalnızca “tüketmesini” beklemez. Batur kendi bakışından bir paragraflık, ortalama elli altmış sözlük çağrışımlarda bulunurken, okur da bu iki birleşimden kendi çağrışımlarını yaratır. Çünkü metin buna müsaade eder. Az söyleyerek müsaade eder. Soru sorarak, kıymetli yerlere dokunarak müsaade eder.
NOKTALAMA İŞARETLERİNİN ÖNEMİ
Kitaptaki 114 görsel ortasında benim en çok ilgi çeken şeylerden bir tanesi de Hemingway’in ‘Yaşlı Adam ve Deniz’ kitabına dair olan kısımdır. İlgili görselde, kitabın bir kısmındaki bütün sözlerin kaldırılıp sadece noktalama işaretlerinden oluşan bir “birliktelik” vardır. Batur bu görsel üzerinden günümüzün yazma alışkanlığından ve noktalama işaretleriyle oluşturulan emojilerden bahseder ve çağrışımını şu formda noktalar: “Uzmanlar, bugün konuşulan (ve yazılan) bütün lisanların on bin yıl sonra unutulacağını söylüyorlar.”
Kehaneti bir yana bırakarak, bir kitaba yalnızca noktalama işaretleri üzerinden bakmak bile farklı bir okuma biçimine kapı aralayabilir kuşkusuz. Tahminen böylelikle, bir virgül için ölünen bir dünya düşleyen Cioran’ın söylediğini -değil hissettiğini anlamaya bir adım daha yaklaşabiliriz. ‘Foto-Grafiti 114 Gözdikme’nin içinde bir sürü fotoğraf, fotoğraf, gazete kupürü, el yazısı, kitap sayfası, mektup var. Onların çabucak akabinde gelen çağrışımlar da aslında Batur’un hayatını ve hayata bakışını yansıtır bize. Kitabı okurken önemli, çokça meraklı, yer yer melankolik ve sakin bir atmosferle müsabakamız tahminen de bundandır sanıyorum.