İsrailli uzmanlara nazaran, birbirinden farklı sekiz partiden oluşan koalisyonun kırılgan yapısı ve Haziran 2021’de kurulduğu birinci günden itibaren ideolojik ayrılıklara düşmesi nedeniyle bu koalisyon parçalanmaya mahkumdu.
Koalisyon hükümeti ortaklarından Başbakan Bennett ve Dışişleri Bakanı Yair Lapid, pazartesi akşamı Meclis’i feshederek erken seçime gitme kararı aldıklarını açıkladı.
Kararın gelecek hafta başındaki Meclis oturumlarında onaylanmasının akabinde İsrail, yaklaşık üç buçuk yıl içinde beşinci kere genel seçime gitmiş olacak.
Koalisyon ortaklarının muahedesine nazaran erken seçime kadar Dışişleri Bakanı Yair Lapid süreksiz başbakan olacak. Buna nazaran temmuzda İsrail’e geldiğinde ABD Lideri Joe Biden’ı Bennett’in yerine başbakan olarak Lapid karşılayacak.
İsrailli uzmanlar, Tel Aviv Üniversitesi Öğretim Üyesi Profesör Emmanuel Navon ve Personel Partisi bloğu eski yöneticisi ve kamu siyasetleri uzmanı Tal Elovits, Bennett-Lapid koalisyonunun dağılışı, erken seçimi nelerin beklediği ve muhalefet başkanı Binyamin Netanyahu’nun gelecek seçimdeki durumuna ait değerlendirmelerde bulundu.
“Bu koalisyon parçalanmaya mahkumdu”
Bennett önderliğindeki koalisyonun, “En başından beri, sağ ve sol partiler ve de ayrıyeten bir Arap İslamcı parti ile birlikte sekiz parti ortasında kurulmuş, beklenmedik ve çok kesimli bir koalisyon olduğunu” belirten Profesör Emmanuel Navon’a nazaran, “Bu koalisyon bu yüzden en başından beri parçalanmaya mahkumdu.”
Navon, koalisyonu oluşturan siyasi partilerin temelde bir ortaya gelebilmesini sağlayan ve onları bir ortada tutan tek şeyin, “Beşinci bir seçimin önüne geçmek ve eski başbakan Binyamin Netahyahu’yu saf dışı bırakmak” olduğunu söyledi.
Başbakan Bennett’in partisi Yamina’dan milletvekili Idit Salman’ın koalisyondan ayrılmasıyla, koalisyonun azınlık hükümeti olduğunu ve “ülkeyi yönetmesinin imkansız hale geldiğine” dikkati çeken İsrailli uzman, şunları kaydetti:
“Ülkeyi bu türlü bir koalisyonla yönetmek çok zordu. Vatandaşlık yasası yahut Batı Şeria’daki İsrail vatandaşlarına İsrail maddelerinin uygulanmasını kapsayan yasanın yenilenmesi üzere problemler son aylarda kimi koalisyon üyeleri tarafından kabul edilmesi çok sıkıntı ideolojik sorunlardı. Bu, koalisyonunun Arap ve solcu üyeleri için sorun yarattı. Tıpkı vakitte Likud ve koalisyon üyesi sağ partilerden de büyük baskı vardı.”
Navon, koalisyonun dağılışına yol açan son noktanın, “Yerleşimci Yasası”nın Meclis’ten geçirilememesi olduğuna dikkati çekti.
Söz konusu ‘Yerleşimci Yasası’, işgal altındaki Batı Şeria’da yaşayan İsrailli yerleşimcilerin, tıpkı bölgedeki Filistinlilerin bilakis İsrail askeri mahkemeleri yerine sivil mahkemelerde yargılanması, toplumsal güvenlik sisteminden faydalanması üzere ayrıcalıkları sağlayan harikulâde halin tertipli olarak beş yılda bir uzatılmasını öngörüyor.
1967’den beri onaylanan yasanın, bu haziran sonunda onaylanması gerektiğine lakin mecliste çoğunluğu yitiren koalisyonun bunu sağlayamayacağının aşikâr olduğuna işaret eden Profesör Navon, “Bu durumda yasanın otomatik olarak yenilenmesi için Meclis feshedilmeseydi, yasanın onaylanmaması Batı Şeria’da türel kaosa yol açacaktı.” dedi.
Koalisyon çıkmazı yeni seçimde de devam edecek
Navon, üç buçuk yıl içindeki beşinci seçimin öteki dört seçimden ne üzere bir farkı olacağı sorusunu, şöyle yanıtladı.
“Dün televizyonda bu soru bana sorulduğunda (Albert) Einstein’dan bir alıntı yapmıştım. Einstein, deliliğin tanımı için, ‘aynı şeyi tekrar tekrar deneyip farklı sonuç beklemek’ olduğunu söylemişti. Bizim de bu seçimlerle yaşadığımız tam olarak bu. Nedeni de İsrail’in iki yılda dört kere arka arda seçime gitmesidir; ki bu daha evvel geçmişte hiç yaşanmadı.”
“2019’dan beri İsrail siyasetinde bir paradoks olduğunu” söz eden Navon, “Bu paradoks, sağın çoğunluğa sahip olup (sağ siyasetçi) Netanyahu’nun sahip olmaması. Zira Netanyahu sağın bir kısmının dayanağını kaybetti. Bu yüzden dört seçimde de koalisyon kurmayı başaramadı. Sol cenah da bunu başaramadı zira Arap partiler olmadan çoğunluğu sağlayamıyorlardı. Bu çıkmaz hala devam ediyor.” değerlendirmesinde bulundu.
Netanyahu tekrar başbakan olur mu?
Haziran 2021’de vazifeye gelen Bennett öncülüğündeki koalisyon, Binyamin Netanyahu’nun üst üste 12 yıllık başbakanlık devrini sona erdirmişti.
Muhalefetinin önderi, eski Başbakan Netanyahu da, hükümet koalisyonunu devirmeyi ve iktidara geri dönmeyi amaçlayarak Meclis’te şiddetli bir muhalefete öncülük etmişti.
Profesör Navon, şimdiye kadar yapılan hiçbir anketin Netanyahu’nun koalisyon kurabileceğini göstermediğine dikkati çekerek, Netanyahu ve müttefiklerinin 61 sandalyelik çoğunluğu sağlama senaryosunun “hala çok düşük bir olasılık” olduğunu söyledi.
Navon, “Netanyahu kenara çekilip Likud partisinin önderliğini diğer birine bırakmadıkça, birebir senaryo kendini tekrar edecek. Öteki yandan, Netanyahu ayrılır ve Likud’un başına yeni bir başkan seçilirse, o anda koalisyon sağlanması çabucak mümkün olur. Bu yüzden beşinci bir seçimin daha evvelki dört seçimle tıpkı sonucu doğurması büyük bir ihtimal.” diye konuştu.
“Lapid ve Bennett akla yatkın bir yol seçti”
İşçi Partisi bloğu eski yöneticisi ve kamu siyasetleri uzmanı Tal Elovits de, koalisyonun en başından beri istikrarlı olmadığına değinerek, Bennett-Lapid’in erken seçim kararı alarak “akıllıca bir yol seçtiğini” tabir etti.
Elovits, Meclis’te Netanyahu öncülüğündeki muhalefetin “masadaki yasanın yahut siyasetlerinin ne olduğuna, bunlara gereksinim olup olmadığına bakmaksızın hükümetin önerdiği her maddeyi baltaladığına” işaret ederek, “Koalisyonun bu kırılganlığını 2022’nin başındaki kış döneminde, emeklilik, ordu, vatandaşlık yasasının oylanması üzere sıkıntılarda gördük.” dedi.
İsrailli uzman, koalisyonun, istifaların akabinde çoğunluğu kaybetmesi nedeniyle kendi ajandasını uygulayamadığını kaydetti.
Bennett ve Lapid’in Meclis’i feshederek erken seçim kararı almasına ait, Elovits, “Bu, yanardağın patlaması idi ve beklenen bir sonuçtu. Bence Lapid ve Bennett, bunu daha fazla uzatmayarak, seçimlere gitmek ve partilerine yine danışmak için makul bir yol seçti.” diye konuştu.
“İsrail’in Müslüman bir partinin yer aldığı koalisyona sahip olması 73 yıl aldı”
Sadece üç buçuk yıl içinde beşinci kere düzenleniyor olmasına karşın, erken seçimi olumlu gördüğüne işaret eden Elovits, şunları söyledi:
“Her parti tekrar seçmenlerine seslenecek. Ben bunu yeni bir seçim olarak görüyorum. Bir yıl evvel, büsbütün farklı bakanlar, farklı başbakan ve (İsrail Meclisi) Knesset’te farklı komitelerle vazifeye gelen bir hükümet var. Yeni seçim son seçimden bir buçuk yıl sonra gerçekleşecek. Seçimler oyuncuları ve sonuçları değiştirir. Zira bu nisbi temsil ile bir seçim. Çok sayıda Arap seçmen var.”
Elovits, “İsrail’in Müslüman bir partinin yer aldığı koalisyona sahip olmasının 73 yıl aldığına” dikkati çekerek, şöyle devam etti:
“Bu daha evvel olmayan yeni bir şeydi. Bu, seçimlerin sonucunda ve ortak bir taban bulmaya yönelik kamuoyu görüşü nedeniyle gerçekleşti. Lapid de yakın vakitte, gelecekteki koalisyonda İsrailli Arap partisinin de dahil olacağını düşündüğünü söylemişti. Bence bu memnuniyet verici. Birbirimizden çok şey öğrendiğimizi, iş birliği imkanlarını ve İsrail’deki vatandaşların her birini ilgilendiren maddeleri Meclis’ten geçirebilmeyi öğrendiğimizi düşünüyorum.
Elbette ihtilaflar var ve zati bu yüzden bu koalisyon dört yıllık müddetini tamamlayamadı. Fakat bence kesin olan bir şey sekiz partinin bir ortaya gelebildiğini ve muahede sağlayabildiğini gördük. Maalesef bu kezinde bir yıldan uzun müddet başaralı olamadı. Ancak pek çok insanın daha birinci günden ona tanıdığı mühletten daha uzun müddet misyonda kaldı.”