ABD’li New York Times gazetesi Ukrayna Maden Mutabakatı’nı “Koruma şantajı’ olarak kıymetlendirdi ve mevzuya ait tahlilinde “Amerika Birleşik Devletleri bir vakitler dünyanın polisi olarak görülüyordu, fakat birçok analiste nazaran artık daha çok haraççı bir mafya lideri gibi görünüyor.” ifadelerini kullandı.
Anlaşma, mevcut haliyle, rastgele bir açık güvenlik garantisi içermiyor fakat ABD’li yetkililer Ukrayna için ABD ile ekonomik iştirakten daha uygun bir şey olamayacağını düşünüyor. NYT’ye konuşan uzmanlar ise Trump idaresine sert tenkitlerde bulunuyor.
Columbia Üniversitesi’nden siyaset bilimci Virginia Page Fortna bunun bir çeşit haraç hissi yarattığını belirtirken, Dış Bağlar Kurulu’ndan kıdemli üye Steven A. Cook, “Yeni güvenlik garantisi esasen bir haraca bağlamadır” dedi.
Ukrayna, Avrupa Birliği’nin (AB) “kritik hammadde” olarak nitelendirdiği 30 unsurun 21’ini barındırıyor.
Bunlar dünyadaki rezervlerinin yaklaşık yüzde beşine tekabül ediyor.Bu elementlerin olduğu bölgelerin birçok Urkayna Kristal Kalkanı’nın güneyinde, çoğunlukla Azak Denizi’nin altında bulunuyor.Bu bölgelerin birden fazla şu anda Rus işgali altında.Ancak Kiev, Vinnitsiya ve Jitomir bölgelerinde de gelecek vadeden projeler bulunuyor.
Uzmanlara nazaran bu bölgelerde gelecek vadeden yüzlerce coğrafik nesne tespit edildi. Bunların bir kısmı, geliştirilmeleri ekonomik olarak uygun bulunduğu takdirde element yatakları haline getirilebilir.Forbes Ukraine mecmuasına nazaran Ukrayna’nın öteki kıymetli mineral kaynaklarının yaklaşık yüzde 70’i Donetsk, Dnipropetrovsk ve Luhansk bölgelerinde bulunuyor.Bu bölgeler de büyük oranda işgal altında.Ukrayna’da ender toprak elementleri haricinde Lityum üzere kritik mineraller ismi verilen kaynaklar da bulunuyor.
Ukrayna hükümetine nazaran ülkede 450 bin ton lityum var. Bunlar şu an çıkartılmıyor, fakat çıkartılması planlanıyor.Rusya’nın en az iki Lityum madenini işgal ettiği biliniyor: bunlardan biri Donetsk bölgesindeki Şevçenkivske’de, başkasıysa Berdyansk bölgesindeki Kruta Balka’da.Kirovograd bölgesindeki Lityum yataklarıysa hala Ukrayna denetiminde.
Trump neden bu madenleri istiyor?
ABD’nin az element ve kritik mineral üretimini denetim etmek istemesinin gerisinde bunların global tedarikinde başı çeken Çin ile rekabet geliyor.Geçtiğimiz yıllarda Çin az toprak minerallerinin çıkartılması ve işlenmesinde başkan haline geldi. Ülke, global üretim kapasitesinin %60 ila 70’ini, sürece kapasitesininse yüzde 90’ını elinde tutuyor.ABD’nin bu bahiste Çin’e olan bağımlılığı Trump idaresinde ulusal güvenlik ve ekonomik tasalara yol açıyor.Bu elementler, elektrikli araçlardan askeri teçhizata kadar gelişmiş teknolojilerin üretiminde giderek daha da kıymetli rol oynuyor.
“Nadir toprak elementleri”, çağdaş teknoloji ve endüstride yaygın olarak kullanılan ve emsal kimyasal özelliklere sahip 17 elemente verilen isim.Akıllı telefon, bilgisayar, tıbbi aygıtlar ve gibisi eserlerin üretiminde kritik rol oynayan elementler şunlar:
Skandiyum (Sc), İtriyum (Y), Lantan (La), Seryum (Ce), Praseodim (Pr), Neodimyum (Nd), Prometyum (Pm), Samaryum (Sm), Evropiyum (Eu), Gadolinyum (Gd), Terbiyum (Tb), Diprosyum (Dy), Holmiyum (Ho), Erbiyum (Er), Tulyum (Tm), Terbiyum (Tb), Lutesyum (Lu).
“Nadir” olmalarının sebebi, saf formlarında epeyce seçkin bulunmaları. Dünyanın farklı yerlerinde bu elementlerin yatakları mevcut.Ancak ender toprak elementleri genelde Toryum ve Uranyum üzere radyoaktif elementlerle birlikte bulunuyor.Ayrıştırılmaları için birçok toksik kimyasal kullanılıyor, bu da çıkarma sürecini bazen sıkıntı ve kıymetli hale getirebiliyor.
BBC’ye konuşan Ukraynalı bir yetkili ABD’yle maden muahedesi konusunda uzlaştıklarını söyledi.Söz konusu yetkili “Bir ekip düzgün değişikliklerle üzerinde uzlaştık ve bunu olumlu bir sonuç olarak görüyoruz” derken, detaylı bilgi vermedi.
Financial Times, AFP haber ajansının akabinde, Ukrayna haber sitesi Ukrainska Pravda da ABD ile maden muahedesinin “ayrıntıları üzerinde anlaşıldığını” bildirmişti.Anlaşmanın Ukrayna Dışişleri Bakanı Andrii Sybiha ve ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio tarafından imzalanmasının beklendiği tabir edilmişti. Mutabakata nazaran, ABD ve Ukrayna’nın bir Yine Yapılanma Yatırım Fonu kuracağı belirtildi.
Zelenski, daha evvel Trump’ın Ukrayna’nın yeraltı kaynaklarından 500 milyar dolarlık kısmına erişim talebini “devletimizi satmayacağız” diyerek reddetmişti.
ABD Başkanı Trump, Oval Ofis’te düzenlediği imza merasiminde birtakım başkanlık kararnamelerine imza attıktan sonra basın mensuplarına gündemi değerlendirdi.Trump, Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski’nin cuma günü Washington’a geleceğinin söz edilmesi üzerine, “(Zelenskiy’nin) Evet cuma günü geleceğini duydum, şayet isterse benim için katiyetle uygundur. Biz o parayı geri almak istiyoruz. Bu muahedeyi benimle birlikte imzalamak istiyor. Bunun değerli bir husus olduğunu anlıyorum, çok büyük bir sıkıntı.” dedi.
Trump, Ukrayna’da barışı muhafaza gücünün nasıl olacağına ait Rusya ve Ukrayna tarafları ile görüşeceklerini kaydederek, “Barışı müdafaaya gereksinimimiz olacak. Herkesi tatmin edecek bir şey yapılacaktır. Amerikan askerlerinin dahil olduğu rastgele bir durum, aslında herkesin kabul edebileceği bir barışı müdafaa misyonu. Nihayetinde, üzerinde anlaşabileceğimiz bir durum olacak.” tabirini kullandı.
Ukrayna’nın gelecekte de korunması konusunda ABD’nin mi yoksa Avrupa’nın mı rol üstleneceği konusunda da yorum yapan Trump, “Bence bundan büyük ölçüde Avrupa ülkeleri sorumlu olacaktır.” değerlendirmesinde bulundu.
Öte yandan Trump, Ukrayna ile yapacakları değerli madenler mutabakatından sonra Rusya ile de misal bir mutabakat yapmak isteyebileceğini belirtti. Rusya’nın çok önemli ölçüde değerli madene sahip olduğunu aktaran Trump, “Rus topraklarındaki madenleri de satın almak isteriz. Şayet yapabilirsek, onlarda da çok uygun ender toprak elementleri var. İkisinde de var. Bu Rusya için de olağanüstü olur zira orada muahedeler yapabiliriz. Kullanılmayan çok bedelli yerleri var.” dedi.Trump, Rusya’ya uygulanan yaptırımların şu anda barış mutabakatı müzakerelerinin bir modülü olmadığını fakat bir noktada bunların kaldırılması konusunun masaya geleceğini kaydetti.
Canlı Anlatım Özeti
“Maden muahedesi aslında haraca bağlama”Ukrayna’da hangi ‘nadir toprak elementleri’ var?Nadir toprak elementleri nedir?Ukraynalı yetkili doğruladı: ABD ile mineraller konusunda muahede sağlandıTrump, değerli madenler mutabakatı için Zelenski ile görüşecek