İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Başar Bilgiç ve Doç. Dr. Bedia Samancı, yalnızca yaşlılık hastalığı olarak görülen Alzheimer’ın, 50’li yaşlarda da ortaya çıkabileceğini vurgulayarak riskli kümelerde Alzheimer’ı geciktirecek stratejileri anlattı. Prof. Dr. Bilgiç, Alzheimer’ın bir beyin hastalığı olduğunu vurgulayarak “Beyin hücrelerinin kaybıyla, beyin dokusunun azalması ile giden bir hastalık. Ekseriyetle 65 yaş sonrası görülse de 65 yaştan evvel de başlayabiliyor. Bilhassa 50’li yaşlarda, 40’lı yaşlarda da hastalık başlangıcını görebiliyoruz. Bunama, yani demans ile karıştırılabiliyor. Halbuki Alzheimer, demansa yol açan hastalıklardan yalnızca birisi. Örneğin bazen B12 eksikliği ya da guatr hastalıkları bile demansa yani bunamaya yol açabilir. Bu ikisi karıştırılmamalı” dedi.
YAKINDA KAN TESTİNDEN ALZHEİMER TEŞHİSİ KONABİLECEK
Teşhis için öncelikle hasta yakınlarının dinlendiğini ve akabinde hastada kimi muayeneler yapıldığını anlatan Prof. Dr. Bilgiç, kesin teşhis için bazen ileri tetkiklerin de gerekli olabileceğini belirterek şu bilgileri verdi:
“Bir beyin hastalığı olduğu için beyni görmek istiyoruz ve tercihen MR dediğimiz usulle beyinde erime var mı yok mu buna bakıyoruz. Şayet bunlarla da karar veremezsek, o vakit daha üst evre tetkiklere başvuruyoruz. Bunlardan bir tanesi PET dediğimiz yol. Başkası de beyin omurilik sıvısı (BOS) dediğimiz, beynimizin etrafında yer alan sıvıdan örnek alıp, içinde kimi proteinler artmış mı azalmış mı buna bakıyoruz. Günümüzde kimi yeni gelişmeler de oldu. Artık BOS yerine, kandan da kimi hususların artıp azalmasına nazaran teşhis koyabilir duruma geleceğiz. Şimdi klinik kullanıma girmese de yakında kan testi ile Alzheimer tanısı koyabileceğiz.”
HER UNUTKANLIK ALZHEİMER DEĞİL
Alzheimer’da kesin tedavinin olmadığını lakin hali hazırda kullanılan kimi ilaçlarla hastalığın tesirlerinin azaltılabildiğini, bu sayede hasta ve hasta yakınına daha konforlu bir hayat verilebildiğini kaydeden Prof. Dr. Bilgiç, hangi belirtilerde erken teşhis talihi yakalanabileceğini ise şu halde anlattı:
“Kullandığımız birtakım ilaçlar var tedavide. Bunlar, beyinde azalan haberci moleküller ismini verdiğimiz nörotransmiterleri yerine koyan, ya da regüle eden ilaçlar. Bunlarla da hastaların daha kaliteli bir süreç geliştirmesini ve birtakım çok olan bulgularını dindirmeyi sağlıyoruz. Erken teşhis, klasik bir Alzheimer hastası için unutkanlıkların başladığı, gözle görünür hale geldiği devirdir. Lakin unutkanlık şimdi günlük ömrü etkilememiştir. Örneğin hasta bir söylediğini bir daha söyleyebiliyor, bir mevzuyu anlatıyor, sonrasında unutup tekrar tıpkı mevzuyu anlatabiliyor; bir soru soruyor, karşılık alıyor lakin yanıtı unuttuğu için birebir soruyu tekrar tekrar sorabiliyor. Daha da kıymetlisi vakit içinde bu unutkanlık şikayeti giderek artıyor. Erken teşhis ile hastalığın kuluçka müddetini ilaç tedavileriyle uzatabiliyoruz.”
KELİME OYUNLARI YERİNE REFLEKS OYUNLARINI TERCİH EDİN
En çok merak edilen mevzulardan birisinin de sudoku, bulmaca üzere aktifliklerin Alzheimer’a güzel gelip gelmediği istikametindeki soruların olduğuna değinen Prof. Dr. Bilgiç, sanıldığı üzere söz oyunları formundaki bulmacaların bir mühlet sonra hiçbir yararının olmadığını belirtti ve “Çalışmalar, bilhassa bilgisayar ya da telefonda oynanan birtakım oyunların Alzheimer’a faydası olabileceğini gösteriyor. Fakat bu oyunlardan da süratli refleks vermek gereken oyunları seçmek gerekiyor. Birtakım ani uyaranlar çıkıyor oyunda, onlara basmak olabilir, dokunmak olabilir, kesmek olabilir, iki defa süratlice basmak olabilir… Kıymetli olan süratli refleks vermeyi sağlayan oyunlar olması. Yeni bir enstrüman çalmak ya da yeni bir lisan öğrenmek de Alzheimer riskini düşürüyor. Yine akıllı telefonlardaki lisan öğrenme uygulamalarını da birçok hastamıza bazen öneriyoruz. Lakin söz bulma oyunları başlangıçta kollayıcı olsa da belirli bir noktadan sonra artık otomatiğe, ezbere bağlar hale geldiği için çok da yararlı değil. Beyinde yeni temaslar kurmayı sağlayacak oyunlar olmalı. Bu da refleks ya da strateji içeren oyunlarla olur ancak” dedi.
ATİPİK FORMLAR TEŞHİS ALMAKTA ZORLANIYOR
Doç. Dr. Bedia Samancı ise Alzheimer’ın atipik formları nedeniyle bazen hastaların hekim doktor dolaştığına işaret ederek şu değerli bilgileri verdi:
“Atipik formlar dediğimiz bellek dışı formları da var. Bunlar çok bilinmez ve hastalarımız tabip hekim dolaşırlar maalesef. Bunlardan bir tanesi, söz bulma zahmeti ile giden lisan varyantı. Örneğin hastamız ‘şey’ sözünü çok sık kullanmaya başlar. Uzun cümleleri tamamlayamaz ya da konuşmalarda yanlışlar yapar, söz uydurur. Bir başkası davranışsal varyant dediğimiz tip. Hasta içine kapanır, toplumsal hayattan izole olur, eskisi kadar toplumsal değildir ve konut içinde işlerini de çok güzel yürütemez ya da eskiye nazaran daha sonlu, saldırgan, tahammülsüz bir hal alır; davranışları değişmeye başlar. Bir başkası de posterior varyant dediğimiz, beynin daha art bölgesini tutan bir tip. Bunda da kişi yol bulma meseleleri, gözünün önündeki nesneleri arama meseleleri yaşar. Üstünü giyemez, düğmelerini gerçek ilikleyemez, denk getiremez. Atipik formlarda, beynin tutulan bölgeleri, yani o patolojik proteinlerin biriktiği bölgeler daha farklı yerlerde gerçekleşiyor. Hasta yakınlarının bilhassa bu tip davranışsal durumlar ile inatlaşmaması gerekir, hastanın istediği şeyleri unutturmaya çalışabilirler ama hayır dememeleri muhakkak çok kıymetlidir.
Kelime bozukluğu olan hastalarda da sözleri bulamadıklarında dalga geçmemek ya da düzeltmemek çok kıymetli.”
COVİD SONRASI KOKU BOZUKLUĞU OLANLARIN ALZHEİMER RİSKİ ARTABİLİR
Covid’in nörolojik tesirleri nedeniyle pandemi periyodunda Alzheimer riskine de yönelik pek çok çalışma yapıldığını kaydeden Doç. Dr. Samancı, kimi çalışmaların Covid’in bu tip hastalıkları tetikleyebileceği istikametinde bulgular verdiğine işaret etti:
“Normalde Lewy cisimcikli demans ya da Parkinson ve Alzheimer’ın erken periyodunda de koku bozukluğunu görüyoruz hastalarda. Kovid hastalarında da koku bozukluğu erken devirde görülebiliyor. Koku bozukluğu olan Kovid’lilerle olmayan Kovid hastalarının karşılaştırıldığı pek çok çalışma var zihinsel tutulum açısından. Bu çalışmalardan bir kısmının sonuçlarına nazaran, nörodejeneratif hastalıklar, yani Alzheimer kümesi hastalıklara emsal biçimde bir beyinde bir kaskadı (süreci) tetiklediği düşünülüyor.”